Het bereiken van flow in performance

Achieving flow in theatre performance by Lynn Marie Boianelli

Flow als methodologie en/of onderzoek naar flow, als een niet-feilloosplan voor het 'altijd' bereiken van optimale ervaringen. Optimale ervaring, is een ervaring waarbij mensen zo betrokken zijn dat niets anders er lijkt toe te doen. De ervaring is aangenaam en daarom bijna 'verslavend'.  Flow bereiken is nooit een garantie, toch zijn er zaken zoals het verkrijgen van feedback, het zetten van duidelijke, haalbare doelen dat het verkrijgen van flow vergemakkelijken. Wanneer in flow, ervaren we diepe concentratie en bewustzijn over onze fysieke aanwezige energie.

David Mamet en zijn werk worden vaak tegenover flow gesteld. In een opmerkelijk stuk stelt hij dat performance voor het publiek is. Ik geloof dat performance zowel voor mezelf als performer als voor de mede-spelers (kinderen) is. De inhoud van wat ik voorstel krijgt kleur door een (op voorhand verkregen thema), de invulling wordt echter losgelaten en ingevuld door improvisatie van mezelf en het kind. Als we naar Biesta kijken worden leerdoelen vooraf opgesteld. Toch vind ik de filosofie achter flow en Biesta erg interessant en ik meng ze graag door elkaar. Zo ga ik het kind uitnodigen in mijn geïmproviseerde reis om samen beelden of ervaringen te maken/op te doen, die ik interessant vind. Het kind is vrij om hier al dan niet op in te gaan dat is het risico (Biesta et al., 2014, pp. 1–3). De pedagogie achter onderwijs of kunst is volgens mij nooit zwart-wit en dat maakt het zo mooi. Het is een continue leerproces waar ook ik groei. 

Love the art in yourself, not yourself in the art

- Joshua Logan-

Performer

In kunst of andere creatieve domeinen waar doelen 'vager' zijn, moet de performer een sterke, persoonlijke intentie ontwikkelen. Doelen worden niet vooraf geplaatst, maar een kunstenaar weet tijdens het proces of achteraf wel of dit is waar hij/zij/x naar toe wilde (= de intentie). Zonder het hebben van innerlijke richtlijnen is de toestand van flow onbereikbaar. Ook het blijven 'uitdagen van jezelf', is een must om flow te bereiken. 

 

Kunstenaars moeten hun eigen succes en falen beoordelen. Het publiek is hiervoor niet steeds een betrouwbare bron. Of de kunstenaar zelf in staat is dit te doen, brengt ook vragen met zich mee. In mijn eigen praktijk merk ik bijvoorbeeld op dat faalangst en perfectionisme mijn eerste impressies over mijn eigen werk verdraaien. Ik ben zeer streng voor mezelf. Het hebben van video-materiaal en het meermaals herbekijken zorgt voor een objectievere bril. Ook het tonen van deze beelden aan externen zorgt voor een bredere kijk.

Flow is geen gevolg van intuïtie of vertrouwen, het gebeurd omdat we er moeite insteken. 

-Csikszentmihalyi-

Csikzentmihayli geeft kritiek op het idee van intuïtie. Als je zomaar eender welke intuïtie volgt loopt het mis. Je moet een 'autotelic personality' hebben zegt hij. Je moet geen viool spelen omdat je ouders zo graag willen dat je een trofee wint, maar omwille van de ervaring van het spelen zelf. Het draait dus niet om performance, maar rond ervaring, het plezier van ondernemen en het omarmen van fouten. Bogart maakt hierbij nog een bijkomende opmerking over intuïtie. Ze geloofd in vertrouwen en intuïtie, maar waarschuwt de speler dat wat goed voor de speler aanvoelt, niet automatisch zo over komt bij de publiek. Doordat het kind niet als publiek maar als mede-speler ingezet wordt is er een voortdurende interactie en mogelijkheid tot bijsturen of het af en toe naast elkaar spelen.

Do not spend energy trying to recreate something that cannot be recreated. Do not hold on to yesterday

-William Roudebush-

Performance zelf

Een performer, kind of leerkracht dient zich bewust te zijn dat de zone van flow niet elk moment valt te bereiken. Als we naar de performer kijken gaat het meer om het bijleren d.m.v. trial and error. We kunnen dus stellen dat er geen magische formule bestaat tot 'performance, Performance.Play.Lab en het ervaren van flow. Wel zijn er een aantal minimumvoorwaarden dat deze ervaringen mogelijks kunnen faciliteren (zie voorwaarden). 

 

Tijdens het performen moet een performer open geest en blik meenemen, volgens Mamet. Sterker nog zowel Mamet als Roundebush raden aan om het perfecte achterwegen te laten en met een open blik en zonder te veel voorbereiding in het veld te staan. Ze spreken over het omarmen van fouten. Het maken van fouten zijn namelijk leerkansen. 

Results, place your focus on the end of the journey instead of the road beneat your feet

-William Roudebush-

 

Een van deze voorwaarden is het niet willen herhalen van voorbije successen. Wiliam Roundesbush schrijft in zijn werk 'acting by mistake' dat performance elke keer verschillend hoort te zijn en dat acteurs fouten moeten maken. Stanislavski is het eens met Roudebush en stelt dat we gisteren moet laten, om nieuwe en wonderlijke dingen  te kunnen creëren. Creaties hoeven niet telkens weggewist te worden. Ze vormen ons lichaamsgeheugen en vergroten onze rugzak, maar 'de performance van gisteren' moet geen focus zijn. Een vergelijking kan worden gemaakt met het leerproces als gissen en missen van Skinner met uitzondering van belonen en straffen. Het proces van gissen en missen is binnen deze context gebaseerd op opgedane ervaringen, gevoel en zelfreflectie. Deze elementen zorgen ervoor dat de performer zichzelf in vraag kan stellen en kan gaan bijsturen. 

Anne Bogart heeft het over bewustzijn en zegt: 'actors should not reflect during the moment of creation. The analysis and criticism of acting belong before and after the performance'. Csikszentmihalyi en bogart cijferen het bewustzijn dus niet weg maar geven het een tijdstip. zonder bewustzijn zouden we puur instinctief werken en daar zitten we verre van. Mijn persoonlijke praktijkonderzoek beaamd dat het bewustzijn de performance kan kapot maken en het ervaren van flow afkaatst. Dit bewustzijn gaat na het bevragen van medecollega's en het bekijken van mijn eigen praktijk over een gebrek aan vertrouwen dat nodig is om los te laten. Bogart zegt dat 'fearless trust' nodig is om te acteren. Ze beschrijft onzekere momenten waarbij ze toch naar het podium loopt en op dat moment gebeurd er iets binnen in zichzelf. Om deze stap naar het podium te zetten is er ergens vertrouwen nodig.  Piekeren en negatieve gedachten werken dit vertrouwen en eventuele flow tegen.  Een hulpmiddel om de aanwezigheid van een inner criticus te dimmen, is het focussen op de handeling en het lichaam. Dit helpt volgens Bogart om niet bezig te zijn met zelf-evaluatie en te vertrouwen op wat er wel is.  Na gesprekken met leraren blijkt het wegwerken van constante beoordeling een grote challenge. 

But in flow there is no need to reflect, because the action carries us forward as if by magic

- Anne Bogart-

Csikszentmihalyi beschrijft 'when in flow one loses the consciousness of the self, not a loss of self or a loss of consciousness'. Uit praktijkonderzoek heb ik ondervonden dat het lichamelijk gevoel van de flow meer aansluit bij de ervaring van Joe Dumars. Hij beschrijft het similaire gevoel als volgt:  "It's like an out-body experience, like you're watching yourself. You almost feel like you don't see the defense." - Joe Dumars Ik zou kunnen spreken van beiden. Het is alsof mijn lichaam het overneemt en perfect weet wat ik ga doen. Mijn lichaam is een dragende en uitvoerende kracht. Mijn geest is een aanwezige observator die af en toe van bovenaf meekijkt. 

Hard work and not being completely satisfied are the key ingredients to repeatability 

-Csikszentmihalyi-

Csikszentmihalyi zegt dat men dient te werken op de zaken waarnemen controle over heeft. De rest moeten we loslaten. Je laat het gebeuren en probeert er geen mentaal proces van te maken 'dit is zoals ik zou willen dat het wordt'. We onthouden dus dat we niet alles moeten inzetten op intuïtie, maar op hard werk. In dat harde werk dienen we fouten en obstakels te omarmen  (link met Staying with the trouble) met een positieve houding. Het proces heeft de spotlight en niet het eindproduct. Mogelijke gevolgen zijn minder stress en zenuwen, dankzij het groeiend vertrouwen door herhaling en omarming van nieuwe vondsten.

To put it simply, anyone can act if he has the will to do so, and anyone who says he wants to but doesn't have the knack for it suffers from a lack of will, not a lack of talent

-David Mamet-

Flowtheorie by Mihaly Csikszentmihalyi

"a strong relaxation and calmness comes over me. I hove no worries of failure. what a powerful and warm feeling it is! I want to expand, to hug the world. I feel enormous power to effect something of grace and beauty. I have a general feeling of well-being, and that I am in complete control of my world."

 

Optimale-ervaring, Flow-toestand (zorgeloosheid, vals, maar postief gevoel van controle, 'Piek-ervaringen' en 'wow-momenten', het gevoel in complete connectie te zijn met jezelf) 

 

 

'If the artist is responsive to her inner feelings and pays attention to what is happening on the canvas, a good painting is bound to emerge. On the other hand, if she holds an to a preconceived notion of what the painting should look like, without responding to the possibilities suggested by the forms developing before her, the painting is likely to be trite.'

 

In connectie met je innerlijke belevingswereld in connectie tot je omgeving. Een gevoel van symbiose tussen jezelf als subject en de omringende omgeving. Het stellen van doelstellingen is nodig om Flow te bereiken maar er flexibel van af kunnen stappen is en ingaan op uitnodigingen en aangeboden mogelijkheden is ook nodig. 

Trying not to try - Edward slingerland

"Don't play the saxophone. Let it play you."Openheid en spontaniteit zijn cruciaal binnen performance. Het meegaan met prikkels en impulsen. Het omarmen van wat er zich voordoet. Het verschil met flow, waarbij je creëert van binnenuit, ligt hem hier in het 'meegaan met flow'. 'The key is not to focus and cultivate but let the world take you where it will. Go with your belly, not your mind or your eye.' In flow zet je wel degelijk doelen om de zone van naaste ontwikkeling te prikkelen en zo ook de toestand van flow trachten te bereiken.

In de visie van Slingerhand ga je mee met je omgeving, de prikkels en impulsen die zich voordoen. Tijdens dit proces vertrouw je dus niet op je zintuigen, maar op je buikgevoel of zoals mijn vader zou zeggen 'fingerspitzengefühl'. Beiden hebben interessante uitgangspunten die elkaar op bepaalde vlakken binnen mijn onderzoek tegenspreken, maar evengoed  aanvullen. Zo probeerde  ik onbewust de toestand van flow ('dat leuke gevoel dat ik niet kon plaatsen') te evenaren, maar tegelijk probeerde ik ook niet, ik deed gewoon. Ik volgde zowel mijn zintuigen als mijn buikgevoel om vorm te geven aan performance, spel en interactie met het kind.

 

Flow geeft een gevoel van controle zonder dat er controle plaats vind. Zo beaamd Slingerhad, dat hoe meer controle je probeert uit te voeren op de actie, hoe minder je het spontane kan omarmen. Het loslaten en ervaren van plezier is een meer dan, 'een goede suggestie'. Het gaat om het hebben van plezier en niet, het proberen/achterna hollen van de ervaring of het doel. 

Ook in flow en performance spreken we van een unieke ervaring dat zich maar één keer kan voordoen. Het proberen reconstrueren of namaken van een succeservaring werken zowel flow en  de principes van 'trying not to try', waarbij het spontane omarmt word, tegen. 'Wu-wei: Literally translates as "no trying". It refers to the dynamic, effortless, and unselfconsious state of mind of a person who is optimally active and effective. People in wu-wei feel as if they are doing nothing, while at the same time they might be creating a brilliant work of art.' 

 

'Our excessive focus in the modern world on the power of conscious thought and the benefits of willpower and self-control causes us to overlook the pervasive importance of what might be called "body thinking". Het lichaamsgeheugen is een vaak vergeten element binnen de westerse cultuur. Vele oude filosofen zagen ervaring enkel als iets cognitief waarneembaar en duwden het belang van het lichaam hierbij weg.  Filosoof Merleau Ponty, maakt duidelijk dat waarneming en de aanwezigheid van het lichaam, wel degelijk hand in hand gaan met elkaar. Het materiële van het lichaam is al aanwezig in de wereld nog voordat onze hersenen in gang kunnen schieten. Het lichaam is dus onze eerste zintuigelijke onderschepper van ervaringen. Hierna smelten geest en lichaam samen tot het waarnemen van ervaringen. 'Scientists have, in recent decades begun moving away from abstact models of human cognition toward more embodied ones. We're made for doing, not thinking.' 

Bijkomende herkenbare beschrijvende ervaring tijdens praktijkonderzoek: "It's like an out-body experience, like you're watching yourself. You almost feel like you don't see the defense." - Joe Dumars

 

Tot slot ook nog deze: 'Succes does not always come from thinking more rigorously or striving harder. In a world increasingly dominated by cram schools, treadmills (literal or otherwise), 24/7 connectivity, and punishing amaounts of tress, seeing the world in terms of power and grace of spontaneity can help us to make better sense of our work, our goals, and our relationships'. Hiermee zie ik een link naar het belang van vrij spel en het omarmen van performance als kunsteducatieve praktijk. In traditionele scholen wordt het lichaam vaak vergeten. Zo is het niet verwonderlijk dat leerlingen gevraagd worden om op regelmatige basis langtijdig stil te zitten, te zwijgen en hun impulsiviteit te bedwingen. Kinderen worden, verwelkomt binnen het agenda van een toekomstige volwassenen, maar niet in de staat dat het zich nu bevindt, namelijk 'een kind'. Kunst is een spontane aanwezigheid die het lichaam betrekt in haar dialoog.