'Don't go with the flow, but create your own'

'Ik voel me één met de bewegingen en materialen.

Ik beweeg door de ruimte.

Het lijkt wel alsof ik mezelf,

van bovenaf kan zien'

De flow-theorie van Czikzentmihalyi, vormt een sterke basis voor dit onderzoek. Maar wat is 'flow' nu precies en wat maakt zo een ervaring mogelijk? Wat zijn de kenmerken, hoe bereik je een 'optimale ervaring' tijdens performance als kunsteducatieve praktijk en welke invloed hebben ze op de performer en deelnemers?

Het onderzoek van L.M. Boianelli 'achieving flow in theatre performance', biedt een mooie inkijk achter het idee van flow, de optimale ervaring en hoe dit zich verhoudt tot (theatrale) performance. Naast het werk van Mihaly Csikszentmihalyi, wordt het gedachtegoed van zowel Anne Bogart, Constantin Stanislavski en Daviv Mamet aangehaald en vergeleken met elkaar. Deze bron geeft de brug tussen flow en performance weer en vormen hierdoor een sterke basis voor mijn onderzoek naar 'performance als kunsteducatieve praktijk'.

van Luc Nijs (ter perse, pp. 1–3) geeft een mooie inkijk op wat flow kan betekenen op een andere plaats dan op een podium. Zijn onderzoek wordt herleid naar de DKO-context en bevat enkele transfermogelijkheden met mijn eigen praktijkcontext, namelijk 'de basisschool'.

Maar wat is Flow nu juist..

Het is een gevoel van 'helemaal op gaan in' een bepaalde actie. Het ervaren van flow uit zich in een ervaring van opperste concentratie waarbij onze tijdsperceptie lijkt weg te vallen of vervormd blijkt.

"Een stroom die je meevoert"

Het is een psychologische toestand waarin iemand zichzelf ervaart als energierijk, betrokken, efficiënt, gemotiveerd en gelukkig (Moneta _&Csikzentmihalyi:1996) Zulke ervaring wordt door Csikszentmihalyyi omschreven als 'een optimale ervaring'.

Tijdens deze ervaring lijken handelingen en bewustzijn zich te versmelten met elkaar. Alle focus gaat naar de ondernomen actie. Andere factoren worden ervaren als bijzaak, met als gevolg een verlies van zelfbewustzijn. Het natuurlijke gevolg hiervan is enerzijds het verminderen van zorgen, piekeren en zelf-oordelend denken. Anderzijds het vergroten van vaardigheden, binnen een gevoel van spontaniteit, snelheid, schwung.

'Het gaat precies vanzelf'

De flowervaring bevat een paradoxaal karakter van het gevoel: 'controle'. Aan de ene kant ervaart het individu zich als controlerend. Dit is vaak gelinkt aan het feit dat alles van een leie dak verloopt en er dus geen bewuste controle nodig is. Op dat moment kan alle aandacht en concentratie naar de ondernomen handeling, het hoofddoel.

De flow-toestand geeft het individu de ruimte en keuze om zelf te beslissen waarmee men zelfbewust bezig is. De flow-ervaring wordt vaak als aangenaam en plezierig ervaren. De basis van flow vindt zich in jezelf, is subjectief en leent zich niet aan buitenstaande factoren, hierdoor ontstaat en versterkt de intrinsieke motivatie en het willen herhalen van de uitgevoerde handelingen.

Mijn lichaam is in controle.

Mijn bewegingen vloeien voort,

uit een spontaan en intuïtief buikgevoel,

die mijn doen en laten overnemen.

Ik ben één met mezelf'

En wat maakt Flow mogelijk.. - Vergemakkelijkende parameters

Ervaren van evenwicht:

Door het correct inschatten van zowel het eigen vermogen (comfortzone) als de mogelijkheden (zone van naaste ontwikkeling), kan er een succeservaring plaatsvinden dat zorgt voor het vergroten van zelfvertrouwen en op haar beurt invloed zal uitoefenen op de intrinsieke motivatie. Een voorwaarde om deze ervaring te bereiken is het voorbij stappen van de comfortzone door de gevraagde uitdaging net groot genoeg te maken. Een te grote uitdaging zou het individu naar de 'Panic zone' brengen, wat zeer negatief is voor het zelfbeeld en het ervaren van flow.

Onmiddellijke en ondubbelzinnige feedback

Het verkrijgen van feedback op eigen ondernomen acties zorgt ervoor dat je onmiddellijk kunt waarnemen of er een evenwichtige balans is tussen de vooropgestelde doelstellingen en het eigen kunnen. Deze feedback zorgt voor mogelijkheden tot zelfreflectie 'Ben ik goed bezig of moet k bijsturen'. Het gevoel van goed-bezig-zijn, zorgt op haar beurt voor het vergroten van zelfvertrouwen, zelfgevoel, het gevoel van in controle zijn. Hier ontstaat een vicieuze Cirkel die de ondernomen actie enkel maar ten goede kan komen.

Afgebakende situatie, tijd en ruimte:

Het al dan niet ontstaan van flow is naar onderzoek (Czikszentmihalyi: 1995) vaker voorkomend in duidelijk afgebakende situaties met vooropgestelde omkadering (tijdstip, duidelijk begin en einde, beperken van externe prikkels).

Realistisch, maar uitdagende doelstellingen:

De vooropgestelde doelstellingen dienen een duidelijk, samenhangend geheel te vormen van zowel een realistische, afgebakende als uitdagende hoofddoelstellingen en hun bijhorende subdoelen. De doelen dienen zich in de zone van naaste ontwikkeling te bevinden. Mensen voelen zich op deze momenten het meest voldaan.

Invloed op het individu..

'Hoofd, hart en handen in osmose'

Flow zorgt in het algemeen voor hoge succeservaringen, waarbij het eigen kunnen overstegen wordt. De 'magic zone' of anders genoemd, zone van naaste ontwikkeling wordt succesvol ingezet, waardoor het leren en verkrijgen van nieuwe inzichten versnelt wordt. De 'optimale ervaring' is vaak zo intens en krachtig dat men deze steeds opnieuw opzoekt en wil ervaren. Hier start een trial-and-error-tocht, naar het ervaren van flow.

Wat als mijn hoofd te vol zit voor flow..

'Ik kan niet meer..

Ik ben aan het overleven en niet aan het lesgeven.

Ik voel dat ik verdrink, het is teveel.

Ik verlies wie ik ben en wil zijn als leerkracht

ik ben teleurgesteld in mezelf

ik heb tijd voor niets

Als het zo verder gaat stop ik'

-Leraren Sint-michielsschool'

Dit zijn maar enkele van de vele uitspraken dat leerkrachten dagdagelijks uitspreken zowel binnen mijn eigen praktijkcontext als erbuiten. Het is dus belangrijk om in het achterhoofd te houden dat flow of flow binnen performance als kunsteducatieve praktijk, niet voor iedereen aan de orde is wanneer men zich in het 'survivor-stuk' bevindt. Zelfzorg en zelfbewustzijn, zijn tijdens deze moeilijkheden de ideale partners in crime.

'Tijd heb je niet. Dat moet je nemen, maken of vrijzetten'

Vanuit mijn eigen kunstpraktijk, kan ik aantonen dat dit continuüm ook gezien kan worden als een cirkel en niet enkel als 'één richtings-voorwaarden'. Het ritueel vooraf de performance en het 'mogen', in mijn lichaam komen d.m.v. dans en theater zorgt ervoor dat ik op sommige momenten net wel plaats kan maken voor mezelf, mijn noden en mijn lichamelijke beleving.

Performance is op dat moment gelijk aan zelfzorg. Dit 'mogen zijn en tijd nemen', is de start voor een (mogelijks) performance vol flow, plezier en extase, waarbij de drie elementen van flow samenkomen:

Het handelend individu
De handeling
De praktijkcontext waarin de actie plaatsvindt

'Ja, maar de kinderen moeten nog heel wat taken afmaken, ze moeten ook wel echt leren hé'

-Leerkracht anoniem-

Wat is nu echt het nut van Flow tijdens het vormgeven aan performance, is dat echt nodig? Moet dit echt? Traditioneel onderwijs hecht vaak belang aan, hoe kinderen spelend leren en minder aan de ervaring van het kind tijdens het spelend leren. Performance in de praktijk kan een tegengewicht bieden aan deze manier van denken en doen. Het plaats de leerling, de leerkracht, de intrinsieke motivatie voor het leren en plezier voorop. Het verplicht ons tijd te maken, te verstillen en stil te staan in beweging.

Het is meer dan autoritair onderwijzen. Het is een vernieuwde manier van kijken, voelen, raken en geraakt worden, waarbij het kind vriendelijk wordt gewezen op wat de begeleider belangrijk vind in de wereld (Biesta et al., 2014, pp. 1–3). Het is een proces met plaats voor zowel jezelf als begeleider en voor het kind.

Los van de begeleider is ook het kind een belangrijke partner, met co-creatie als mogelijkheid. Kinderen zijn vaak gemotiveerder wanneer ze zelf iets kunnen bijdragen aan de kwaliteit van hun ervaring (Custodero: 2002).

Amanda Pintore van theater for the verry young, maakt gebruik van playlabs. Deze minilaboratorium experimenten, gebruikt ze om vorm te geven aan performances. Alle bewegingen vloeien voort uit de natuurlijke spelimpulsen van de kinderen dat gedurende de playlabs worden opgenomen.

Tot voor kort organiseerde ik mijn kunsteducatieve praktijk andersom. De performance had de mogelijkheid om (op vraag van de leraar en binnen de mentale plaats van de kinderen op dat moment) uit te monden in een verwerkende workshop. Deze performatieve workshops integreren het kind, de leraar en het artistiek spel tussen ik-de ander-de wereld.

'Wauw, ik heb mijn kinderen nog nooit zo betrokken gezien.

Ik werd emotioneel van mijn kinderen op deze manier te ervaren

Ik werd er stil van

Dat zou ik nooit durven of kunnen'

-Juf Emely-

Maar wat als we omdenken? Wat als we ons baseren op het idee van Amanda Pintore, waarbij playlabs een natuurlijk, spelend, lerend vooronderzoek zijn voor het ervaren van een performance? Een vooronderzoek waar we tijd nemen, maken en vrijzetten. Wat als we kiezen voor een op flow-gebaseerde didactiek? Wat gebeurd er dan?

Integratie van flow in de praktijk - een op flow gebaseerde didactiek

Performance in de praktijk, leent zich goed uit tot het ervaren van flow omwille van het actieve en multimodale karakter. Het her-beleven van de materialen, het thema, het theatrale, muzikale en dansante is hierbij een uitstekend vertrekpunt.

Vragen die opkomen

Hoe kun je als kunsteducator en/of leerkracht de zone of anders gezegd optimale ervaring nastreven? Kunnen de kinderen een rol spelen in het geven van feedback? Kan de kunsteducator en/of leerkracht zijn of haar performance/spel/opzet zelf evalueren/meten en zichzelf feedback geven? Heeft elke kunsteducator/leerkracht het potentieel om flow te bereiken tijdens performance als kunsteducatieve praktijk? Flow kan nagestreefd worden, maar het is een realiteit dat deze optimale ervaring niet elke keer ter sprake kan zijn.

- stress

- routine...

All about Flow